ประวัติศาสตร์ 'องคมนตรี' และรายนามในปัจจุบัน

องคมนตรี เป็นสถาบันทางการเมืองที่มีมายาวนานตั้งแต่สมัยสมบูรณญาสิทธิราชย์ต่อเนื่องมาถึงสมัยประชาธิปไตย อีกทั้งดูเหมือนมีความต่อเนื่องเสียยิ่งว่ารัฐบาลจากการเลือกตั้ง มีหายไปช่วงสั้นๆ เพียง 15 ปี ล่าสุด พล.อ.ประยุทธ์ จันทร์โอชา เพิ่งได้การแต่งตั้งใหม่หมาด ตำแหน่งนี้ถูกกำหนดไว้ว่าเป็นไปตามพระราชอัธยาศัย

องคมนตรี ถูกตั้งขึ้นในสมัยรัชกาลที่ 5 เรียกว่า สภาที่ปฤกษาในพระองค์ ทำหน้าที่เป็นที่ปรึกษาส่วนพระองค์ ต่อมาเปลี่ยนชื่อเป็น องคมนตรีสภา การแต่งตั้งเป็นไปตามพระราชอัธยาศัยเรื่อยมาจนปัจจุบัน
เมื่อมีการเปลี่ยนแปลงการปกครอง 2475 ได้ยกเลิกองคมนตรีไป เป็นเวลา 15 ปี จนกระทั่งเกิดการรัฐประหาร 2490 ที่ทำให้คณะราษฎรหมดอำนาจอย่างสมบูรณ์ และมีการร่างรัฐธรรมนูญ 2492 จึงมีบทบัญญัติว่าด้วย องคมนตรี ในรัฐธรรมนูญและเป็นเช่นนั้นสืบมาจนปัจจุบัน
รัฐธรรมนูญก่อนหน้าหลายฉบับกำหนดจำนวนองคมนตรีไว้ไม่เกิน 9 คน ต่อมาปรับเป็นไม่เกิน 15 คน และรัฐธรรมนูญ 2534 กำหนดว่าไม่เกิน 19 คนจนถึงรัฐธรรมนูญปัจจุบัน
ในรัชสมัยของรัชกาลที่ 9 ซึ่งครองราชย์ยาวนานถึง 70 ปี มีองคมนตรีทั้งสิ้น 52 คน โดยในช่วงแรกๆ จะมีส่วนของเชื้อพระวงศ์ใกล้ชิดด้วย รวมไปถึงทหาร, ข้าราชการพลเรือน และ ผู้พิพากษา
ในรัชกาลที่ 10 (ณ เดือนพฤศจิกายน 2566) ยังคงมีองคมนตรีบางส่วนตั้งแต่ในรัชกาลที่ 9 ที่ยังคงได้รับการแต่งตั้งให้ดำรงตำแหน่งต่อจำนวน 6 คน ขณะที่บางส่วนไม่ได้รับการแต่งตั้งให้ดำรงตำแหน่งต่อ ได้แก่

พลเรือเอก ม.ล. อัศนี ปราโมช (2527-2559)

พล.อ.อ.กำธน สินธวานนท์ (2530-2559)

พล.อ.พิจิตร กุลละวณิชย์ (2536-2559)

พล.ร.อ.ชุมพล ปัจจุสานนท์ (2548-2559)

เชาวน์ ณศีลวันต์ (2518-2559)

ธานินทร์ กรัยวิเชียร (2520-2559)

อำพล เสนาณรงค์ (2537-2559)

ม.ร.ว.เทพกมล เทวกุล (2540-2559)

ชาญชัย ลิขิตจิตถะ (2551-ม.ค.60)

ในปี 2560 องคมนตรี เป็น 1 ใน 'หน่วยราชการในพระองค์' นอกเหนือจากสำนักพระราชวัง และหน่วยบัญชาการถวายความปลอดภัยรักษาพระองค์
สำหรับ 'ประธานองคมนตรี' ส่วนใหญ่ล้วนดำรงตำแหน่งยาวนานหลายทศวรรษ นับตั้งแต่มีสถาปนา 'องคมนตรี' ในรัฐธรรมนูญนับแต่ปี 2492 ประธานองคมนตรีหลักมีอยู่ 4 คน ได้แก่ พระบรมวงศ์เธอพระองค์เจ้าธานีธิวัติฯ ตั้งแต่ 2492 ยาวนานจนปี 2515 ต่อมาคือ สัญญา ธรรมศักดิ์ ตั้งแต่ปี 2511 จนถึง 2541 โดยไปดำรงตำแหน่ง "นายกฯ" ช่วงสั้นๆ หลัง 14 ตุลาฯ ต่อมาคือ พล.อ.เปรม ติณูลานนท์ ตั้งแต่ 2541-2562 ล่าสุดคือ พล.อ.สุรยุทธ์ จุลานนท์ ตั้งแต่ 2563 จนถึงปัจจุบัน